Welsh Journals

F'Atgofion am Emrys ap Iwan [johndavies] Caerdydd FE aeth adolygiad awgrymiadol, meistrolgar yr Athro Gwynn Jones ar Breuddwyd Pabydd Emrys ap Iwan â mi yn ôl ar draws blynyddoedd i'r adeg pan oeddwn yn fachgen yn ysgol bob dydd Abergele. Y mae gennyf gof bachgen am Emrys ap Iwan. Yr oeddwn yn aros gyda'm chwaer yn Castle Place, a bron gyferbyn â'i thý hi, safai cartref Mr. R. Ambrose Jones (nid oedd dim sôn yno y pryd hwnnw am Emrys ap Iwan "). Trigai mewn tŷ heb fod yn fawr, a'i chwaer yr adeg honno oedd yn cadw'r tŷ. Cadwai hi'r lle yn lân iawn. Hwyrach na ddylid cynnwys study Emrys ychwaith yn hyn; yn ôl y cof sy gennyf i amdani, er ei bod yn eithaf twt, yn ôl dull dynion o synio am hynny, efallai na fuasai pob merch vn cydolygu â mi. Bûm yno amryw weithiau, gyda dau neu dri arall o fechgyn y capel Methodus, i gael gwersi ar ddaearyddiaeth Palestina ar gyfer rhyw arholiad. Yr oedd yn athro gofalus a hynod drefnus. Tybiaf weithiau fod athrawon na rhai wedi cael pob math o fanteision, am y gwyddant yn well am yr dynion hnnan-addysgedig yn llawer gwell anawsterau. Ai hyn sy'n cyfrif am nifer y dynion nodedig, allan o hen athrofeydd ym- neilltuol Cymru? Un noson, yn Seiat y Capel Mawr, dynuẁ gweinidog, y Parch. William Roberts, yn gofyn i Mr. Ambrose Jones ddweud gair. Cododd yntau'n hamddenol a dechrau siarad am y geiriau felly a fel yn y Llyfrau'r Ford Gron. Rhif 4 a 5. 6c. yr un. Ein Cerddorion yn Methu Creu GAN W. ALBERT WILLIAMS Pλ bryd y daw Cymru i'w harddel ei hun fel cenedl a eill gynhyrchu miwsig a cherddorion mawr? Pa bryd y bydd iddi hithau ei thiriogaeth arbennig ar fap cerddorol Ewrob? Dyma broblem a bair, yn ddiamau, bryder i bob Cymro gwlatgar sydd a thynged miwsig ei wlad yn agos i'w galon. Un peth pwysig sy'n llesteirio Cymru ydyw traddodiadau cerddorol. Ni bu iddi hi, megis y bu i'r Almaen ei Bach ac i Loegr ei Phurcell, er enghraifft, i osod i lawr sylfaen ei diwylliant cerddorol. Ac, er cynnydd gwareiddiad, a thwf yr Eisteddfod Genedlaethol, ymlusgo o hirbell y bu Cymru. Gallu i ddynwared, yn hytrach na gallu i greu, a ddangoswyd gan gerddorion Cymru. A pheth arall a'i llesteiriodd fu diffyg cyfleusterau bywyd dinas. Fe effeithiodd Emrys ap Iwan. Beibl. Dywedodd wrthym y dilynid y gair "felly" yn aml gan ryw "fel" gynwysfawr, sy bron ysigo gan nifer a golud y bendithion sy'n crogi wrthi, ac wedi nodi amryw o eng- hreifftiau diweddodd gyda'r adnod: Canys felly y carodd Duw y byd, fel y rhoddodd, etc. Yr oedd hyn oddeutu 1880, pan oedd dadl yr achosion Seisnig ar gerdded, a'r bobl neis a fynychai'r Presbyterian Church ym Mhensarn yn ei ystyried yn ŵr od a phen- stiff. Fe gofia rhai fod bri mawr yr adeg honno ar berthyn i gapel Seisnig, a thybid gan rai fod hynny yn eu dyrchafu i wastad hyn yn ddirfawr ar gynnydd ei chanu offer- ynnol. Yn ei fabandod y mae miwsig cerddorfa yng Nghymru heddiw, a chyfan- soddi cerddorfaol eto bron heb weled golau dydd. Pam na chloddia cyfansoddwyr Cymreig i fwngloddiau cerddorfaol miwsig, a chyf- aethogi'r byd â swyn ein hen draddodiadau a'n llên gwerin ni'n hunain? Nid hwyrach eu bod wedi datblygu rhyw deimlad eu bod yn is-raddol, ac na fuasai eu cynnyrch hwy byth yn deilwng o berfformiad y tu allan i Gymru Ffaith gywilyddus yw na chafodd miwsig Cymreig ddim ffafr barhaus yn y gwledydd tramor; ac onid yw'n ddigon da i Loegr a'r Cyfandir, yna na thybiwn ei fod yn ddigon da i Gymru chwaith. Treiddia rhaglenni'r B.B.C. yn awr i rannau mwyaf anghysbell Cymru, gan lanw'r trigolion syml, gwladaidd â syndod difesur. Rhaid bod aml i hen gwpwl car- trefol wedi clywed cerddorfa am y tro cyntaf erioed trwy gyfrwng y radio, er iddynt fethu, efallai, ddeall na mwynhau yn llawn y miwsig a glywent. tipyn uwch nag aelodau cyffredin y capeli Cymraeg. Yr argraff ddyfnaf a adawodd Emrys ap Iwan amaf i fel bachgen oedd ei fod yn berchen annibyniaeth feddyliol nodedig, personoliaeth gref anhyblyg, a pharch ofn- adwy tuag at argyhoeddiad ystyriol, çyd- wybodol, a didwyll. Efallai fod sylwadau damweiniol glywais oddi ar wefusau rhai o ddyniou gorau a mwyaf meddylgar y dref wedi lliwio rhai o'm golygiadau. 'Wn i ddim. Hawdd canfod, fodd bynnag, nad oedd ynddo un- rhyw duedd i blygu ac yswatio i wyr golud- og, neu i fawrion hunan-dybiedig eglwysi'r cylch. Nid oedd gan hynny yn rhyw boblogaidd iawn mewn cylchoedd select." Yn ystod y gwersi y cyfeiriwyd atynt, ni soniodd yr un gair wrthym am ei ymwel- iadau â'r Cyfandir, y gwyddai gymaint am dano. Mor hawdd fuasai gwneud strôc wrth adrodd am yr hyn welodd, a thraethu am wychder Paris a golygfeydd arddunol Lausanne! Pregethwr sych ond sylweddol ydoedd, ym marn y lliaws. Siaradai'n bwyllog, ond heb ddim o'r hyn a elwir yn hwyl. Clirder a threfnusrwydd ei feddyliau oedd nodwedd arbenicaf ei ddawn. Fe allwn i feddwl na fuasai fawr o waith tacluso ar ei areithiau ar gyfer y wasg-pe baent wedi eu hysgrifennu mewn llaw ysgrif fer-gan mor hynod drefnus oedd ei frawddegau. Bron ná ellid ei gyhuddo-y troeon y clywais i ef-o fod yn ymylu ar y cysetlyd, cyn belled ag yr oedd a wnelo â'r iaith. Rhaid oedd cael gair neu frawddeg i fynegi ei feddwl i drwch y blewyn. Pan dry John Jones ddwrn ei set radio, yn lle clywed seiniau adnabyddus Gwlad y Delyn," neu Dagrau'r lesu," fe gaiff mai Thc Twilight of the Gods sydd yn cael ei ledaenu o Covent Garden, neu, efallai, ryw gyngerdd Stravinsky; ac, yn naturiol, fe â i benbleth. Felly rhydd ei radio ar unwaith o'r neilltu, gan ail-ddechrau darllen Y FORD GRON. Pa fodd y gwellir pethau? Boed i wrandawyr Cymru glywed ein halawon newydd. Y mae cyfansoddwyr Cymru y dyddiau hyn yn ceisio o ddifrif ymgodi uwchlaw'r cyffredin, ac yn defnyddio miwsig yn gyfrwng dwysach a llawnach i ddehongli eu meddyliau a'u teimladau. Boed i gynulleidfaoedd Cymraeg ddysgu'r anthemau a'r tonau diweddarach, canys ynddynt y mae pinacl cynnyrch cerddorol ein gwlad fach ni. Fe ddaw Cymru i gynhyrchu miwsig mawr pan gred ein cyfansoddwyr fod miwsig a chanddo apêl cenedlaethol yn ddiwerth oni bo ganddo hefyd apêl byd-eang, a bod yn rhaid i'w teimladau a'u profiadau (fel y mynegir hwy trwy fiwsig) oresgyn sentiment cenedlaethol, i argyhoeddi'r byd y tu allan o'u dyfnder ac o'u cywirdeb.