Welsh Journals

Cymdeithas yr Hynafiaethwyr yn 66 Y mae i Hynafiaetheg ddyfodol disglair. Dyma waith cywreinia'r ym- chwiliwr." R mwyn archwilio, cadw ac egluro holl adeiliau ac olion hynafol hanes, arferion, defodau a chelfyddydau Cymru a'r Mers." Dyna oedd diben Cymdeithas Hynaf- iaethau Cymru fel y'i cyhoeddwyd yng nghwrdd cynta'r Gymdeithas yn Aberyst- wyth ar y 7, 8, 9 a'r 10 o Fedi, 1847. Sefydlwyd Cymdeithas Hynafiaethau Cymru a'i chylchgrawn gan y Parchedig H. Longeville Jones, arolygydd ysgolion, a'r Parch. John Williams (ab Iíhel), rheithor Llanymawddwy a Llanenddwyn. Yr oedd Mr. Jones eisoes wedi cyhoeddi nodiadau ar hynafiaethau Môn yng nghylchgrawn Cym- deithas Hynafiaethau Prydain pan ddaeth y syniad atb ef a Mr. John Williams y dylid sefydlu Cymdeithas i Gymru. Methu yn Lhindain Ceisiwyd gan gymdeithasau tebyg yn Llundain ffurfio adran arbennig i Gymru, a cheisiwyd gan un o'u cylchgronau gyhoeddi pethau Cymreig, ond ni lwyddwyd. Cyn- hyrchwyd felly rifyn cynta'r cylchgrawn fel math o ragredegydd, yn 1846, gan Mr. Ix>ngeviUe Jones, gyda chymorth Mr. James Dearden. Deffrôdd y cylchgrawn gryn ddiddordeb yng Nghymru. Erbyn diwedd y flwyddyn gyntaf yr oedd y Gymdeithas wedi'i chychwyn yn Aberystwyth, dan lywyddiaeth Syr Stephen A. Glynne, A.S. Cawsid ateb gan ryw 60 o wŷr bonheddig cyn dechrau'r gymdeithas. Un o amcanion mawr y gymdeithas oedd cadw teimladau da rhwng hynafiaethwyr â'i gilydd, oherwydd dywedid na allent byth gyd-weld â'i gilydd ym mhopeth. Mewn rhai Cymdeithasau gwnaed difrod mawr drwy ddiffyg yn hyn o beth," meddid yn y cwrdd agoryd. Cyhoeddi'r rheolau Yn Ffrainc," ebe Mr. Longueville Jones, y mae gan yr hynafiaethwyr y Llywodraeth o'u tu. Y mae ymchwil hynafiaethwyr wedi cychwyn cyfnod newydd. Profwyd bod gwallau dybryd yng ngweithiau haneswyr hyd yn oed yn eu dyddiadau, drwy lafur hynafiaethwyr." Dair blvnedd yn ddiweddarach, dywedid Y mae'n Cymdeithas wedi para'n ddigon hir a gwneuthur gwaith digon pwysig i deilyngu ei rhengu â'r Cymdeithasau uchaf ar y Cyfandir." Cyhoeddwyd y Gymdeithas yn agored i bob person a gydwelai â'i dibenion ac a gynigid fel aelod gan un neu ragor o'r ysgrif- enyddion lleol. Ni ofynnid dim tâl aelod- aeth gan yr un aelod, eithr derbyniai cyfranwyr o bunt gyhoeddiadau'r Gym- deithas. Ail bennwyd y rheolau yn 1850, gan osod y cyfraniad yn bunt; ac yn 1857, fe'i codwyd i gini. Codwyd ef wedyn yn 1929 i bunt a choron. Penodwyd LongueviUe Jones ac ab Ithel yn ysgrifenyddion, ac erbyn 1848 yr oedd rhif yr aelodau yn 350. Penderfynwyd bod y cwrdd blynyddol i fod ym mhrif drefi Cymru a'r Mers. Eithriadau i'r rheol fu Nid Manwl Pob Gwyddor [Tarhad o'r tudalen cyntj Y mae hwyrach dri math o wenith yn tyfu yn yr ardal a llawer iawn o ddadlau pa un sydd yn rhoddi mwyaf o gnwd. Cofier bod yd y beth mwyaf twyllodrus os vm am ei farnu yn ôl y llygad pan yw'n tyfu yn y maes. Nid oes dim amdani ond ei bwyso yn fanwl. Popeth yn iawn," meddir, mesur tri darn chwarter erw yn fanwl, pwyso'r un faint o had i bob un, eu hau i gyd yr un dydd, torri darn bach o bob un yr un adeg pan fônt yn aeddfed, gweithio eu pwysau i'r erw a dyna ni." Eithr y mae profi fel yna yn waeth na diwerth am liaws o resymau. Yr ym yn y lle cyntaf yn meddwl ein bod yn profi eu gwerth a chan nad ym ond yn ein twyllo'n hunain, yr vm yn cyfeiliorni'n enbyd. Y tir y tyfwyd arno. A fu inni sicrhau cyn dechrau fod y tir y tyfwyd pob un arno yn gyfartal â'r tir o dan y lleill, cyn belled ag y gwyddem ? Beth oedd yn y maes y Uynedd ? Os oedd pytatw yn un darn a ffa mewn darn arall nid yw dda i ddim, y maent yn gadael gwahaniaeth ar eu hôl fydd yn amlwg iawn yn y gwenith eleni eto. Nid hwyrach y rhoddwyd gwrtaith i un darn a dim i arall efallai bod llain o glai gwlyb yn un a graean sych yn y Uall. Un darn oedd gennym o bob gwenith. Ni wna hynny'r tro. A garem farnu iechyd holl blant ardal, neu ymddygiad neu eir- wiredd hyd yn oed blant o un teulu, a sylwi ar un yn unig ? Gwell 0 lawer yw rhannu'r tri chwarter erw nid yn dri darn, un darn i bob math o wenith, ond yn bymtheg darn a chwalu'r gwenithoedd yma ac acw yn fân ddarnau, fel y bo gennym bum darn o bob un, a chymryd eu cyfartaledd yn y diwedd. Perygl camgymeriad bach. Rhan fach o bob darn oeddym am ei bwyso, yna'i weithio i'r erwyn y diwedd. Camgymeriad arall. Fe welais ddyn yn gweithio felly gan bwyso pytatw o'i ardd, ac yr oedd y pwysau yn y diwedd yn chwerth- a ganlyn Manaw, 1865 a 1927 Llydaw, 1889 a 1924; Iwerddon, 1891, 1904 a 1934 gorllewin yr Alban, 1899 a gorllewin Lloegr, 1913. Am lawer blwyddyn, ychydig a ddeuai i'r cyrddau hyn, eithr yr oeddynt yn selog ac yn barod i ddyfod â'u bwyd yn eu llogell ac i gerdded, os oedd raid, dros ffyrdd garw a maith i edrych Ueoedd neu bethau o bwys. Nid dyna ddyddiau gwawlarluniaeth a sgythriadau argraffu rhad deuai arlunydd gyda phob taith i dynnu lluniau er mwyn i ysgythrwr weithio oddi wrthynt inllyd. cymaint bron â phe bai'r pridd i gyd yn bytatw. Peth peryglus iawn ydyw gwneuthur camgymeriad bach i gychwyn yna lliosogi hwnnw gyda ffigur mawr. Mae'n gwneuthur i ddyn feddwl am yr hen wraig honno a gludodd fochyn bach deng wythnos oed gartref o'r farchnad. Ni phwysai ond 24 pwys. Cododd ef yn ei breichiau drannoeth ac nid oedd fawr trymach. Daliodd i'w godi felly bob dydd nes yn y diwedd cludodd ef i'r dref yn fochyn pedwar cant o bwysau pan oedd yn wyth mis oed Torrwyd y darnau i gyd ar unwaith. Ni ddarfu inni sylwi efallai fod un math yn barod ac aeddfed o flaen y UeUl, ac felly wedi colli Uawer o'r grawn ac adar to yr holl bentref wedi bod yn gwledda arno am wythnos gyfan. Ac nid oes fawr i gyd o werth mewn praw fel hyn dros un tymor yn unig. Rhaid ei wneuthur am liaws o dymhorau ar ôl ei gilydd cyn y bydd fawr o werth ynddo. Efallai fod y tywydd un tymor yn ffafriol i'r naill fath ac yn erbyn un arall clwy neu haint eleni yn dal un yn ôl gwynt a glaw y llynedd wedi cael un ar lawr ond eleni y tywydd yn ffafriol iawn iddo. Peth bhn a thrafferthus yw pob ymholiad o'r fath, a pheth araf yn rhoddi ei gyfrinach, ond y mae'n werth y drafferth yn y pen draw. Sylwi ar lysiau a choed. Ond nid yw pob gwyddor yn fanwl a phendant. 0 leiaf nid ydynt yn fanwl yn yr un ystyr oll. Y mae llawer i'w ddysgu drwy sylwadaeth fanwl, gwybod ym mha le a pha bryd i sylwi ac i chwilio am bethau. Gall y plant wneuthur casgliad o lysiau a choed eu hardal a'u hel at ei gilydd yn ôl y mannau y tyfant ynddynt, llysiau'r fawnog, y ffridd a'r marian, ac felly ymlaen, gan nodi'r pryd y blodeuant a'r dulliau sydd ganddynt o wasgar eu had. Nid oes lawer o rinwedd mewn gwybod enwau Uysiau a gorffen ar hynny. Gorau oll yw sylwi arnynt yn y man y tyfant a chyrchu atynt yno. Gall y plant hefyd gasglu a chadw'r hen enwau sydd am flodau a Uysiau ar gof yr